H πολυδύναμη αντιμετώπιση της παχυσαρκίας

 

Η  παχυσαρκία  θεωρείται  νόσος  και  προκαλεί  ~280.000  θανάτους ετησίως στις ΗΠΑ. Είναι μάλιστα η 2η αιτία θανάτων στις ΗΠΑ που μπορούν να προληφθούν με την επιτυχή αντιμετώπιση της μετά το κάπνι-σμα (το οποίο ευθύνεται για ~400,000 θανάτους / έτος). Αν η τάση αύξησης της παχυσαρκίας επιβεβαιωθεί σύντομα θα αποτελέσει την 1η αιτία. Στα αίτια προώρων θανάτων σήμερα στις ΗΠΑ προβλήματα που σχετίζονται με τη διατροφή αλλά και την έλλειψη σωματικής άσκησης κατέχουν τη πρώτη θέση. Οι διαστάσεις του προβλήματος είναι τεράστιες αν αναλογιστεί κανείς την αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα των παχύσαρκων ατόμων από παθήσεις όπως ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπέρταση, τα καρδιαγγειακά νοσήματα αλλά και μερικές μορφές καρκίνου. Όλα  τα  ανωτέρω  έχουν  ως  αποτέλεσμα  τα  παχύσαρκα  άτομα  να ζουν λιγότερο. Βασισμένοι σε στοιχεία επιδημιολογικά ερευνητές υπολόγισαν την απώλεια ετών ζωής ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και το βαθμό της παχυσαρκίας. Έτσι ένας 20χρονος νέος άνδρας με ΔΜΣ>40 (νοσηρή παχυσαρκία) έχει 13 έτη απώλεια από τη διάρκεια της ζωής του η οποία θα ήταν 78 έτη (μέσος όρος). Αυτό αντιπροσωπεύει 17% μείωση της συνολικής διάρκειας της ζωής του. Τα αντίστοιχα νούμερα για  μια  συνομήλικοι  νέα  γυναίκα  με  ίδιο  βαθμό  παχυσαρκίας  είναι 8 έτη (σε προβλεπόμενη διάρκεια ζωής 81 έτη) και 10% μείωση της διάρκειας της ζωής της.

 

Κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της παχυσαρκίας

​

Η  παχυσαρκία  συνδυάζεται  συχνά  με  μείωση  της  αυτοεκτίμησης καθώς και με κοινωνικό στιγματισμό και απομόνωση. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι παχύσαρκες γυναίκες έχουν λιγότερες πιθανότητες να πα-ντρευτούν, έχουν χαμηλότερο εισόδημα και αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στην εκπαίδευση και τη μόρφωση τους. Τα  προβλήματα  που  σχετίζονται  με  τη  ποιότητα  ζωής  μπορούν να εκτιμηθούν με ειδικές κλίμακες εκτίμησης της ποιότητας της ζωής (Quality of Life). Βάσει αυτών των κλιμάκων τα παχύσαρκα παιδιά και οι έφηβοι στις ΗΠΑ επιβεβαίωσαν τη σημαντικά επηρεασμένη ποιότητα ζωής τους σε βαθμό παρόμοιο με αυτόν των παιδιών που πάσχουν από κακοήθειες.

 

H δίαιτα και η άσκηση αποτελούν τις παραδοσιακές θεραπευτικές προσεγγίσεις της παχυσαρκίας αφού σε αυτές έχουν υποβληθεί εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, δυστυχώς συχνά περισσότερες από μία φορές. Tα αποτελέσματά τους είναι πάρα πολύ καλά, αλλά συνήθως κατά την αρχική φάση. Tα ποσοστά υποτροπής σε μακροχρόνια βάση είναι πολύ υψηλά. Έχει βρεθεί σε 5 πρόσφατες μελέτες ότι τα ποσοστά επανάκτησης του βάρους στα 2.5-3.5 έτη είναι 61% - 86%. Tα αίτια της ‘αντοχής’ του οργανισμού στη μείωση του σωματικού βάρους είναι σήμερα γνωστά. Όταν μειωθεί  η  πρόσληψη  τροφής  ενεργοποιούνται  προσαρμοστικοί  νευρο-ενδοκρινικοί μηχανισμοί οι οποίοι αυξάνουν την όρεξη και μειώνουν τη μεταβολική δραστηριότητα.

 

Δεν είναι δυνατόν να υπάρχει απώλεια βάρους χωρίς ενεργειακό έλλειμα:  Tο  αξίωμα  αυτό  πρέπει  να  προηγείται  κάθε  ‘υπόσχεσης’  για θεαματικές απώλειες βάρους χωρίς δίαιτα ή με πολύ μικρή στέρηση ή σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

 

Διατροφή

Oι βασικοί στόχοι ενός υγιούς διαιτητικού σχήματος θα πρέπει να είναι: 

​

• H επίτευξη μεταβολικής υγείας: H σωστή διατροφή βελτιώνει πάντα και συχνά αποκαθιστά την ινσουλινοαντίσταση, τη δυσλιπι-δαιμία, το διαβήτη και την υπέρταση. 

​

• Pεαλιστικά επίπεδα βάρους-στόχου: H φυσιολογικοποίηση του σωματικού  βάρους,  δηλαδή  επιδίωξη  επίτευξης  δείκτη  μάζας σώματος (ΔMΣ) <25 κιλά/m2, αποτελεί τις περισσότερες φορές ουτοπία, ειδικά σε άτομα με αρχικό ΔMΣ >35. Άλλωστε, ένας τέτοιος στόχος δεν έχει πρακτικά οφέλη αφού φαίνεται ότι η πολύ μεγάλη απώλεια βάρους αυξάνει την πιθανότητα υποτροπής, αυξάνει τη συνολική θνησιμότητα και ταυτόχρονα το τελικό αισθητικό αποτέλεσμα δεν είναι και το καλύτερο δυνατό. Aπώλεια της τάξεως του 10-20% του αρχικού σωματικού βάρους είναι εφικτός στόχος και θα πρέπει αυτός να αποτελεί τη βασική επιδίωξη. 

​

• Tροποποίηση διαιτητικής συμπεριφοράς: Tα παχύσαρκα άτομα δεν  καταναλώνουν  συνήθως  μεγαλύτερο  όγκο  τροφής  από  τα νορμοβαρή, αλλά προτιμούν τροφές με μεγάλη πυκνότητα ενέργειας ανά μονάδα βάρους (‘πυκνές’ τροφές), όπως είναι τα γλυκά, τα λιπαρά και η σοκολάτα.  

​

• Mακροχρόνια Θεραπεία-παρακολούθηση, όπως και σε κάθε χρόνια μεταβολική νόσο: Aν και κανένας άνθρωπος δεν έχει ανοσία στη νόσο παχυσαρκία, φαίνεται ότι τις περισσότερες πιθανότητες να παχύνει έχει όποιος ήταν στο παρελθόν παχύσαρκος.

 

Ασκηση

Η άσκηση, εκτός από τη μείωση του σωματικού  βάρους,  εκτός  από  τη  μείωση  της μάζας του λιπώδους ιστού, μειώνει σημαντικά και το ενδοκοιλιακό λίπος. Τα λιποκύτταρα, κυρίως αυτά που βρίσκονται μέσα στην κοιλιά, δρουν και ως ενδοκρινικά κύτταρα, εκκρίνοντας ουσίες που καλούνται αντιποκυτταροκίνες. Οι αντιποκυτταροκίνες εμπλέκονται στην παθογένεια των επιπλοκών που σχετίζονται με την παχυσαρκία, δηλαδή την αντίσταση στην ινσουλίνη, τα καρδιαγγειακά συμβάματα, το διαβήτη 2, την υπέρταση και όλο το φάσμα των εκδηλώσεων του μεταβολικού συνδρόμου. Δεν είναι απόλυτα σαφές για το πόση άσκηση είναι απαραίτητη για τη  βελτίωση  της  μεταβολικής  υγείας,  αλλά  φαίνεται  ότι  εβδομαδιαία ενεργειακή κατανάλωση (μέσω της άσκησης) 1000 kcal ή καθαρός χρόνος άσκησης 2.5 ώρες τη βδομάδα έχει τις περισσότερες φορές πολύ καλά αποτελέσματα.

 

 

Η επίδραση του Ψυχολογικού παράγοντα στην Παχυσαρκία

Ένας βασικός παράγοντας, που μπορεί σε μεγάλο βαθμό να επηρεάσει τις συνήθειες κατανάλωσης τροφής είναι ο ψυχολογικός παράγοντας. Πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε ότι το 70% των ανθρώπων, όταν αγχώνονται, καταφεύγουν στο ψυγείο καταναλώνοντας μεγαλύτερη ποσότητα τροφών απ' ό,τι έχει πραγματικά το σώμα τους ανάγκη.

​

Ο μεταβολισμός όπως και όλες οι άλλες αυτόνομες βιολογικές λειτουργίες ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από το κομμάτι εκείνο του νου μας που λειτουργεί ασυνείδητα. Το πρόβλημα της παχυσαρκίας, όπως και οι διαταραχές ελέγχου πρόσληψης τροφής (βουλιμία, και ανορεξία) οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στις επιδράσεις που έχει δεχτεί το ασυνείδητο κομμάτι του νου μας, δηλ. σε ψυχολογικούς προγραμματισμούς οι οποίοι εξυπηρετούν στόχους που δεν είναι ακόμα συνειδητοί από μας.

​

Κατά την πρώτη περίοδο ανάπτυξης του παιδιού -που ο Freud ονόμασε ως 'στοματικό - αισθητηριακό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης'- ο αναπτυσσόμενος άνθρωπος τείνει σταδιακά να ταυτίζει την ικανοποίηση της ανάγκης του για τροφή με βασικά αισθήματα ασφάλειας, άνεσης, ευδαιμονίας, καθώς η κάλυψη αυτής της πρωτογενούς ανάγκης για θρέψη συνδέεται με μια σημαντική συναισθηματική κάλυψη (δηλ.ότι τα σημαντικά άτομα του περιβάλλοντος του και ιδίως η μητέρα του, τον αγαπούν, τον φροντίζουν και τον αποδέχονται.

Η εξαρτημένη αυτή λοιπόν στάση απέναντι στην τροφή, που αναπτύσσει το βρέφος καθώς θηλάζει τη μητέρα του, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις συναισθηματικές του στάσεις και το ρεπερτόριο των συμπεριφορών του στο υπόλοιπο της ζωής του, σε μια σειρά από ζητήματα, συμπεριλαμβανομένης και της σχέσης του με το φαγητό.

​

Έτσι εξηγείται το γιατί οι περισσότερες προσπάθειες δίαιτας είναι καταδικασμένες σε αποτυχία. Παρόλο που η συνειδητή μας θέληση κι αποφασιστικότητα μπορεί να υπερισχύσει για κάποιο, μικρό χρονικό διάστημα, οι ασυνείδητοι λόγοι που σπρώχνουν τον παχύσαρκο να φάει υπερβολικά είναι πολύ πιο ισχυροί και γι' αυτό πάντα υπερισχύουν της συνειδητής του προσπάθειας και της αποφασιστικότητάς του. Για να επιτύχει η προσπάθεια για οποιαδήποτε αλλαγή σε ζητήματα συμπεριφοράς και στάσης μας απέναντι στη ζωή –κατά τον ίδιο τρόπο και η διατροφική μας συμπεριφορά- δεν πρέπει να υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητό κομμάτι του ψυχισμού μας.

 

 

Η εξισορρόπηση της σκέψης και του συναισθήματος και η κατανόηση του τρόπου που αυτά επηρεάζουν την διατροφική μας συμπεριφορά, η ορθή επιστημονική εκτίμηση και παρακολούθηση της κλινικής εικόνας του ατόμου και η εκπαίδευση σε μια νέα, περισσότερο εξυπηρετική, διατροφική συμπεριφορά είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για να βγούμε οριστικά απο τον φαύλο κύκλο αλλά και να διατηρήσουμε ένα επιθυμητό βάρος κερδίζοντας ένα υγιή τρόπο ζωής και κρατώντας ταυτόχρονα ανοιχτό το παράθυρο στην απόλαυση, που τόσο απλόχερα η τροφή μας προσφέρει!